Asertywność

Scenopis

Scena 1. Komentator – wprowadzenie

Czy wiecie, co to jest asertywność?

Często bywa ona rozumiana jako umiejętność odmawiania, ale nie jest to cała prawda, bo asertywność to coś znacznie więcej – to styl zachowania, obejmujący nie jedną, a wiele ważnych umiejętności, takich jak:

• wyrażanie własnych emocji, potrzeb i opinii,
• reagowanie na zachowania innych, zwłaszcza na takie zachowania, które sprawiają nam trudność, bądź których nie akceptujemy.

Faktem jest jednak, że odmawianie to rzeczywiście jedna z ważnych umiejętności. Taka umiejętność, która jest bardzo przydatna w sytuacjach, gdy ktoś chce nakłonić nas do zrobienia czegoś, na co nie mamy ochoty, bądź co jest wbrew naszym wartościom lub zasadom postępowania. Toteż właśnie dlatego poświęciliśmy nasz film tej właśnie umiejętności – sztuce odmawiania.

Na początek zobaczymy trzy sytuacje, a Ty wyobraź sobie, że osoby, które za chwilę zobaczysz, zwracają się ze swoimi propozycjami do ciebie. Słuchając ich, zastanów się, co byś odpowiedział na każdą z tych propozycji.

Scena 2. Trzy dialogi, sekwencja 1

osoba A: „Zdradź mi, o czym wczoraj po lekcjach opowiadała ci Małgośka.”

osoba B: „Zapalisz?”

osoba C: „Stary, mam niezły towar. Chcesz spróbować?”

Scena 3. Komentator

Teraz niech każdy z was kolejno udzieli odpowiedzi na każde z pytań, które przed chwilą usłyszeliście. Pytania – dla przypomnienia – macie na planszy.

osoba A: „Zdradź mi, o czym wczoraj po lekcjach opowiadała ci Małgośka”

osoba B: „Zapalisz?”

osoba C: „Stary, mam niezły towar. Chcesz spróbować?”

Odpowiedzi udzielajcie w 3 rundkach, osobno odnośnie każdej ekranowej propozycji.

Po każdej rundce omówcie sposoby odpowiadania:

• Które odpowiedzi najbardziej wam się podobały i dlaczego?
• Które odpowiedzi podobały się najmniej i dlaczego?

Scena 4. Komentator

Wśród odpowiedzi, których udzielaliście, mogły być nie tylko odpowiedzi odmowne. Być może ktoś naprawdę miałby ochotę zapalić, bądź spróbować narkotyku albo zdradzić, co mówiła Małgośka.

W dalszej części filmu skupimy się jednak wyłącznie na odpowiedziach odmownych.

Będzie nas teraz interesowało, jak mogłaby wyglądać asertywna odmowa w każdym z trzech zaprezentowanych przypadków. Najpierw popatrzmy na planszę, a potem zobaczmy kolejne scenki.

Zastanówmy się, jak wyglądałaby taka odpowiedź, którą można by potraktować jako skuteczną asertywną odmowę.

Wzór asertywnej odmowy składa się z 3 elementów. Popatrzcie na planszę:

Mamy tu 3 elementy:

1. Słowo NIE
2. Informację o tym, co zrobisz, lub czego nie zrobisz
3. Krótkie wyjaśnienia

Popatrzmy, jak asertywna odmowa może wyglądać w odpowiedzi na zaczepki, które widzieliśmy wcześniej.

Scena 5. Trzy dialogi, sekwencja 2

osoba A: „Zdradź mi, o czym wczoraj po lekcjach opowiadała ci Małgośka?”

partner A: „Nie mogę ci powiedzieć, ponieważ Gośka prosiła mnie o zachowanie tego w tajemnicy.”

osoba B: „Zapalisz?”

partner B: „Nie, dziękuję, nie palę.”

osoba C: „Stary, mam niezły towar. Chcesz spróbować?”

partner C: „Nie, dziękuję, nie biorę narkotyków.”

Scena 6. Komentator

Zwróćcie uwagę, że we wszystkich odpowiedziach były trzy elementy, o których mówiła plansza:

1. Było słowo NIE,
2. była informacja czego nie zrobię (czasem w postaci słowa „dziękuję”)
3. i było krótkie wyjaśnienie.

Taka odmowa nie jest agresywna, a jednocześnie wyraźnie informuje rozmówcę, jakie jest nasze stanowisko – bez nadmiernego usprawiedliwiania się, wykrętów, albo ulegania.

Tak podana jasna i konkretna odmowa często będzie wystarczająca. Może się jednak zdarzyć, że rozmówca nie zrezygnuje i będzie próbował wywierać na nas nacisk mimo odmowy. Popatrzmy, jak to może wyglądać.

Sceny 5 i 6 prezentuje zamieszczony powyżej fragment filmu.

Scena 7. Trzy dialogi, sekwencja 3

osoba A: „Zdradź mi, o czym wczoraj po lekcjach opowiadała ci Małgośka?”

partner A: „Nie mogę ci powiedzieć, ponieważ Gośka prosiła mnie o zachowanie tego w tajemnicy.”

osoba A: „Nie wygłupiaj się, chyba jesteś moja przyjaciółką!”

osoba B: „Zapalisz?”

partner B: „Nie, dziękuję, nie palę.”

osoba B: „No coś ty. Mojego nie zapalisz?”

osoba C: „Stary, mam niezły towar. Chcesz spróbować?”

partner C: „Nie, dziękuję, nie biorę narkotyków.”

osoba C: „Chyba zwariowałeś. Przecież ci nie zaszkodzi.”

Scena 8. Komentator

Jak odpowiedzielibyście na tego rodzaju nacisk? Przerwiemy teraz projekcję i spróbujcie przez chwile o tym podyskutować.

Jednym ze sposobów zareagowania w takiej sytuacji może być tzw. „zacięta (albo zdarta) płyta”. W metodzie tej chodzi o to, że najpierw powtarzamy własnymi słowami to, co powiedział rozmówca (jest to tzw. parafraza, czyli zdanie rozpoczynające się od zwrotu: „Twoim zdaniem...”, albo „Według ciebie...”), a potem powtarzamy własną odpowiedź.

Zobaczmy, jak to może wyglądać w praktyce:

Scena 9. Trzy dialogi, sekwencja 4

Osoba A: „Nie wygłupiaj się. Chyba jesteś moją przyjaciółką?”

partner A: „Czyli według ciebie powtarza się przyjaciołom to, co usłyszało się w tajemnicy? Ale ja obiecałam Gośce, że tego nie zrobię.”

osoba B: „No coś ty. Mojego nie zapalisz?”

partner B: „Jesteś zdania, że twojego papierosa powinienem zapalić. Ale ja nie palę.”

osoba C: „Chyba zwariowałeś. Przecież ci nie zaszkodzi”.

partner C: „Według ciebie to nic takiego, ale powtarzam: nie biorę narkotyków.”

Scena 10. Komentator

Technikę „zdartej płyty” możesz stosować bez ograniczeń, na każdy kolejny argument rozmówcy, parafrazując każdą kolejną jego wypowiedź i powtarzając swoją odmowę. Ale oprócz „zdartej płyty” masz do dyspozycji jeszcze inną technikę, zwaną „zasłoną dymną”. Polega ona na wyrażeniu pozornej zgody na nierozsądny argument i ponownym powtórzeniu odmowy.

Zobaczmy teraz, jak to może wyglądać w praktyce.

Scena 11. Trzy dialogi, sekwencja 5

osoba A: „Nie wygłupiaj się. Chyba jesteś moją przyjaciółką?”

partner A: „Może rzeczywiście się wygłupiam, ale obiecałam Gośce, że tego nie zrobię.”

osoba B: „No coś ty. Mojego nie zapalisz?”

partner B: „Może to naprawdę dziwne, ale ja nie palę.”

osoba C: „Chyba zwariowałeś. Przecież ci nie zaszkodzi.”

partner C: „Może rzeczywiście zwariowałem, ale ja nie biorę narkotyków.”

Scena 12. Komentator

Podobnie jak technikę „zdartej płyty”, także „zasłonę dymną” możesz stosować bez ograniczeń, nie tylko jeden raz, ale na każdy kolejny argument. W trakcie konkretnej rozmowy te dwie techniki dają ci po prostu większy wybór co do sposobów odpowiadania, możesz stosować raz jedną, raz drugą technikę, według własnego uznania.

Ale oprócz tych dwóch sposobów radzenia sobie z presją masz do dyspozycji jeszcze jeden, co jeszcze bardziej zwiększa twoje możliwości.

Ten sposób to rzeczywista zgoda, ale tylko na pewną część argumentacji rozmówcy – tę, z którą rzeczywiście mógłbyś się zgodzić. W odpowiedzi na pozostałą część argumentacji – na którą nie zgadzasz się – powtarzasz odmowę.

Zobaczmy, jak to może wyglądać w praktyce.

Pamiętajmy jednak przy tym, że prawdziwa zgoda jest możliwa tylko wtedy, gdy naprawdę zgadzasz się na część argumentacji. Nie zawsze więc można zastosować tę technikę.

Scena 13. Trzy dialogi, sekwencja 6

osoba A: „Nie wygłupiaj się. Chyba jesteś moją przyjaciółką!”

partner A: „Rzeczywiście jestem twoją przyjaciółką, ale nie zdradzam cudzych sekretów.”

osoba C: „Chyba zwariowałeś. Przecież ci nie zaszkodzi!”

partner C: „Niewykluczone, że raz naprawdę by mi nie zaszkodziło, ale ja nie biorę narkotyków.”

Scena 14. Komentator

Jak widać, nasi bohaterowie tylko w dwóch sytuacjach (pierwszej i trzeciej) znaleźli coś, z czym mogli się choć częściowo zgodzić.

W drugiej scence – namawiania do zapalenia – nie znaleźli nic, z czym mogliby się zgodzić, dlatego nie mogli zastosować tej metody.

Masz więc teraz do wyboru trzy różne możliwości odpowiadania na presję. To daje ci dużą swobodę reagowania na kolejne wypowiedzi rozmówcy i wyjścia zwycięsko z podobnych sytuacji.

Ale czasem rozzłoszczony rozmówca może posunąć się dalej i powiedzieć coś nieprzyjemnego pod twoim adresem: wyśmiać cię, ocenić, skrytykować, osądzić. Warto więc zabezpieczyć się i przed taką ewentualnością. Zapamiętaj dwie zasady:

Zobaczmy, jak to może wyglądać w praktyce.

Scena 15. Trzy dialogi, sekwencja 7

osoba A: „Ale jesteś wredna, wiesz?”

partner A: „Ja tak o sobie nie myślę. Mam inną opinię na swój temat.”

osoba B: „Wiesz, co ja o tobie myślę? Jesteś śmiesznym maminsynkiem.”

partner B: „Tu się różnimy. Ja tak o sobie nie myślę. Mam inne zdanie na swój temat.”

osoba C: „Ty chyba naprawdę jesteś stuknięty. Wiesz?”

partner C: „Ja tak nie uważam. W tej sprawie mamy zupełnie różne opinie.”

Scena 16. Komentator

Na agresywną krytykę, albo też na inne formy agresywnych wypowiedzi (np. obraźliwe określenia lub groźby), można zareagować jeszcze inaczej – udzielając rozmówcy informacji zwrotnej. Informacja zwrotna zawiera dwa elementy.

Po pierwsze – opisuję, co Ty robisz albo mówisz (czyli co widzę lub słyszę), i po drugie mówię, jak Ja się z tym czuję.

Kolejność tych dwóch elementów może być dowolna. Mogę np. powiedzieć: „Użyłeś pod moim adresem obraźliwego epitetu (czyli mówię, co słyszę) i mnie to złości (czyli mówię co czuję)”.

Całkowicie naturalną jest też informacja zwrotna rozpoczynająca się od opisu uczuć, np.: „Irytuje mnie to (opis moich uczuć), że mnie wyśmiewasz (opisuję to, co on robi, jego zachowanie)”.

Zobaczmy, jak mogłoby wyglądać w praktyce zastosowanie informacji zwrotnej.

Scena 17. Trzy dialogi, sekwencja 8

osoba A: „Ale jesteś wredna, wiesz?”

partner A: „Nie podoba mi się, że mnie obrażasz.”

osoba B: „Wiesz, co ja o tobie myślę? Jesteś śmiesznym maminsynkiem.”

partner B: „To jest naprawdę denerwujące, że pozwalasz sobie na lekceważące określenia pod moim adresem.”

osoba C: „Ty chyba naprawdę jesteś stuknięty, wiesz?”

partner C: „Jestem naprawdę wściekły, że tak się do mnie odzywasz.”

Scena 18. Komentator

A co wtedy, gdy rozmówca nadal nas obraża, mimo że poinformowaliśmy go, jak się czujemy?

Także i wtedy nie jesteśmy bez szans. Naszą ostatnią deską ratunku jest odwołanie się do zaplecza.

Zaplecze to coś, co my możemy zrobić, jeśli rozmówca nie chce zmienić swojego zachowania.

Zapleczem w tym przypadku i w wielu innych może być przerwanie rozmowy. Może to brzmieć następująco: „Jeśli nie przestaniesz mnie obrażać, przerwę tą rozmowę”, albo: „Przerwę naszą rozmowę, jeśli dalej będziesz tak się do mnie zwracał” itp.

Przypomnijmy sobie teraz każdy z dialogów w całości, z uwzględnieniem naszych ostatnich pomysłów.

Scena 19. Trzy dialogi, sekwencja 9 – w całości